Er is een experiment in de sociale psychologie dat ons de situatie van vandaag kan helpen begrijpen. Waarom volgen sommigen de corona maatregelen wel en anderen niet. Dat experiment heet het prinoner’s dilemma oftewel het dilemma van de gevangenen.
Wat is het prisoner’s dilemma?
In essentie is het eenvoudig. Er is een roofoverval gepleegd en twee verdachten worden opgepakt. De politie weet dat dit de daders zijn, maar kan het niet bewijzen. Ze zetten de gevangenen apart en doen elk van hen een voorstel. Vervolgens vertellen ze hen dat ze hen gepakt hebben, dat ze weten dat zij het waren maar dat ze het niet kunnen bewijzen. Om aan bewijzen te komen stellen ze voor dat ze ofwel (elk afzonderlijk) kunnen bekennen of kunnen blijven zwijgen.
Indien beiden besluiten te zwijgen, krijgen ze elk een boete voor verboden wapendracht. Wanneer een van hen bekent (de eerste), dat wordt die vrijgelaten zonder boete en krijgt de ander 10 jaar celstraf. Indien beiden bekennen, krijgen beiden 5 jaar celstraf. De kern van het prioner’s dilemma is dus kiest u voor zichzelf of voor het goed van u beiden samen.
Door te bekennen doet men steeds een voordeel (vrijspraak tegenover 10 jaar of 5 jaar tegenover 10 jaar). Maar het risico is groot dat de ander ook zal bekennen, en dat het vijf jaar wordt. Wanneer men kiest te blijven zwijgen doet men ook een voordeel; enkel een geldboeten, maar het risico is ook groot, indien de ander bekent, krijgt men 10 jaar celstraf.
Prisoner’s dilemma in bredere context.
Dit zelfde fenomeen kan men in groepen zien. Stel u gaat samen eten met een groep van vijftien mensen en besluit de kosten gelijk onder de groep te verdelen. In het restaurant heeft u de keuze tussen twee menu’s; eentje van vijftien euro en eentje van dertig euro.
Indien iedereen voor het goedkope menu kiest, kost het elk slechts 15 euro. Voor elk van de mensen die voor het duurdere menu kiest, zal de prijs voor elk afzonderlijk met 0,5 euro stijgen. Dus indien u voor het duurdere menu kiest, zal het alle andere aanwezigen een halve euro extra kosten.
Ook dit is het prisoner’s dilemma. Gaat u voor het eigen voordeel (u eet een duurder menu op kosten van anderen) of helpt u de groep de kosten te drukken?
Corona maatregelen en prisoner’s dilemma
Natuurlijk zijn deze rationele overwegingen niet wat er echt in ons hoofd gebeurt. In tegendeel. Luister eens naar de mensen om u heen. De een spreekt over onverantwoordelijke egoïsten die de maatregelen niet opvolgen en zo het leven van anderen in gevaar brengen. Anderen spreken dan weer over paniek reacties en ongeziene maatregelen die ons op andere manier ook heel veel (en volgens hen nog veel meer) kosten aan welvaart en gezondheid.
De kern van het probleem is niet zozeer de zorgzaamheid voor anderen of het egoïsme. Centraal staat is de perceptie die we hebben van de situatie. Zien we de impact van ons gedrag op het leven en welzijn van anderen, of zien we de bedreiging die deze maatregelen meebrengen?
Net zoals de gevangenen in het prisoner’s dilemma, staat of valt alles niet met rationele overwegingen maar met de manier waarop we de ander inschatten. Zal de ander zwijgen? Ben ik verantwoordelijk voor de uitkomst? Kan ik vertrouwen op de ander?
Samenwerking – binnen deze situatie – zal iedereen een voordeel opleveren. Eigenzinnigheid kan ons een groter voordeel opleveren (maar mogelijk ook een groter nadeel). Wat doen we? Hier spelen nog enkele andere factoren mee.
De andere factoren
Er zijn drie bijkomende factoren die meespelen. Onze negatieve bias, de sociale druk en onze persoonlijke situatie en achtergrond.
Negatieve bias
Als mensen zien we gevaren als veel groter dan mogelijke kansen. Dat heeft ons doorheen onze evolutie geholpen om te overleven. Een grotere dosis voorzichtigheid en een iets negatievere inschatting van mogelijke gevaren helpt ons om ongelukken en rampen te voorkomen. Dat is een veel onderzocht gegeven in de psychologie.
Maar, wanneer we dit even van dichterbij bekijken, zien we dat deze negatieve bias zich vooral richt op zaken die direct voor onze neus gebeuren. Wat werkt zijn zaken op korte termijn dus. (vandaar dat bijvoorbeeld klimaatverandering als veel minder bedreigend gezien wordt, als is het een van de grootste bedreigingen waar we als mensheid voor staan).
Corona is een ‘marathon’ zegt men wel eens. En net daar is het probleem. Wanneer de cijfers hoog oplopen, dan is de bedreiging imminent en zullen we de maatregelen beter opvolgen. Wanneer de cijfers dalen en de maatregelen al een tijdje lopen, dan worden we ‘het moe’ en zullen we gaan rebelleren tegen de maatregelen.
Sociale druk
Sociale druk is dan weer een versterkende factor. We zijn nu eenmaal kuddedieren – en ik bedoel dat echt niet negatief. We willen geaccepteerd worden door anderen, we doen er veel aan om een sociale status te verwerven en deel uit te maken van die groep die we als onze ‘stam’ zien.
Het valt op dat mensen binnen specifieke groepen (werk omgeving, familiale omgeving, sociale omgeving….) een gelijkaardige adhesie aan maatregelen vertonen. Mensen binnen hun groep zullen ofwel allen strikt maatregelen opvolgen ofwel nonchalant ermee omgaan. De omgeving is vaak veel bepalender dan de persoonlijke keuze. Dat gebeurt onbewust maar dat kan u overal om u heen vaststellen.
Kijk eens naar het dilemma van de gevangenen. Hoe zal de achtergrond, de cultuur en levenscode van hen hun keuze bepalen denkt u?
Persoonlijke situatie en achtergrond
Net zoals in het dilemma van de gevangenen, zal uw persoonlijke attitude ook een stuk bepalen hoe u zich zal gedragen. Indien u werkt binnen de zorgsector, dan heeft veel onheil zien gebeuren. U zal dus ongetwijfeld strikt alle maatregelen opvolgen.
Leeft u in een wereld waarin alle opgelegde regels u – binnen uw perceptie – alleen onheil gebracht hebben en heeft u niet het gevoel in gevaar te verkeren, omdat u binnen uw situatie zelden geconfronteerd wordt met de impact van Corona, dan zal u veel lakser met de regels omspringen of u zelfs tegen de regels gaan verzetten.
Managen met het prisoner’s dilemma
Iedereen die leiding geeft, in welke capaciteit dan ook, kent deze situatie ten uit en te na. Tenminste, indien zij of hij er ooit bij is blijven stilstaan. Het gaat over de basis principes van change management. Een belangrijke verandering doorvoeren lukt enkel indien de nood duidelijk gevoeld wordt door iedereen. Wanneer iedereen zich voldoende betrokken voelt. Als iedereen gemotiveerd is om de situatie te veranderen. (En dan zijn exact de zelfde zaken als we hierboven bespraken).
Er zijn enkele cruciale zaken die dienen te gebeuren wanneer we succesvol dit dilemma van de gevangenen willen oplossen. En net zo wanneer we mensen willen meenemen in een verandering.
1 oprechte, directe en eerlijke (controleerbare) communicatie
We hebben nogal eens de neiging om te communiceren met een filter op. Naast de boodschap die we willen brengen, spelen onze vooroordelen een belangrijke rol in hoe we communiceren. We willen niemand tegen de schenen schoppen Bovendien willen we de steun van deze of gene niet verliezen. Vervolgens willen we niet te hard overkomen. Daarbij willen mensen geen schrik aanjagen…. De lijst van – vaak onbewuste – vooroordelen die onze communicatie kleuren is eindeloos.
Hoe oprecht en nobel deze bedoelingen ook zijn, ze kleuren en verkleuren de communicatie. Ze zorgen voor mist, dubbelzinnigheid en onduidelijkheid. Juist in tijden van angst of nood zijn deze scheurtjes in de communicatie zaken die steevast leiden tot problemen.
2 het scheppen van verwachtingen en hoop
Natuurlijk vinden we het belangrijk mensen een perspectief te bieden. Hoe vaak hebben we dat niet gehoord. En dat is natuurlijk een goede manier om de motivatie (nog zo een woord dat we heel vaak hoorden deze tijden) hoog te houden.
Maar om effectief te zijn, moet dit perspectief ook realistisch zijn in de ogen voor wie het bedoeld is. Bovendien moet het correct zijn binnen de situatie waar we voor staan. En dat is iets anders dan een perspectief dat ‘acceptabel’ is. Wat we als acceptabel zien is immers at wij denken dat mensen nodig hebben. En zelfs binnen het prisoner’s dilemma is het perspectief dat geboden wordt iets wat aan deze eisen moet voldoen.
Te vaak wordt de fout gemaakt om acceptabel met realistische en correct verwisseld. En dat is nefast voor de boodschap die we willen brengen. Heldere, duidelijke en realistische doelstellingen (al denken we dat ze onacceptabel zijn) werken steevast effectiever dan zaken zaken die ‘vriendelijker’ klinken. Ze maken immers de nood duidelijk en bereiden ons voor op die lange marathon. Valse hoop (een perspectief dat bijgesteld moet worden), zorgt voor een belangrijk verlies aan vertrouwen en geloofwaardigheid en zal alle inspanningen snel en effectief de nek omwringen. Kijk eens naar de alternatieven die geboden worden binnen het dilemma van de gevangenen.
3 een duidelijk stappenplan
We houden niet van onzekerheid, we willen zien waar we naartoe gaan en hoe we er kunnen komen. Een stappenplan hoeft niet als ‘leuk’ of ‘aangenaam’ gezien te worden. De enige vereiste is dat het logisch, correct en ondubbelzinnig aangeeft wat er dient te gebeuren. Het moet duidelijk maken welke stappen op welke andere stappen volgen. Bovendien dient er een criterium zijn dat zegt wanneer dit kan gebeuren. Indien dit als realistisch gezien wordt, zal men het volgen.
4 heldere updates en motivatie
Indien u erin slaagt deze zaken te doen – los van uw eigen vooroordelen of veronderstelde expertise maar binnen het bredere kader van uw omgeving – dan zal u een grote kans op slagen hebben. Tenminste, indien u op vaste tijden (en liever te vaak dan te zelden) feedback voorziet. Feedback in een uniforme format. Deze feedback dient helder, ondubbelzinnig en controleerbaar te zijn. Ook hier mag u geen scheurtjes in uw communicatie laten ontstaan.
En de motivatie dan? De meeste mensen zullen indien ze zich achter het doel scharen de motivatie binnen zichzelf vinden. (U heeft er immers voor gezorgd dat de nood gevoeld wordt en dat de uitweg helder is). Met vaste regelmaat mensen bedanken en als voorbeeld stellen. Regelmatig een situatie creëren waarbinnen iedereen weet welke inspanningen andere leveren. Het opbouwen van momenten waarbij kennis en inzichten gedeeld kunnen worden zal dit versterken.
Wat kiezen de gevangenen?
Welke keuze gaan de mensen in het dilemma van de gevangenen maken? Bij het experiment werd gezocht naar motivaties voor keuzes. Binnen de quarantaine maatregelen willen we gedrag sturen. Wat we kunnen leren binnen een experiment kan ons helpen effectiever op te treden in de realiteit.
Indien we respect tonen voor ieders uitdagingen, begrip opbrengen voor de achtergrond en eerlijk, helder en ondubbelzinnig communiceren, kunnen we een gedragsverandering bekomen. Maar dat vergt dat we onze vooroordelen, inschattingen en bedenkingen over impact op anderen even opzij zetten en het doel helder, los van onze eigen verwachtingen, voor ogen houden.
