Waarom mensen liegen, is een vraag waar we zelden bij stil staan. We constateren de leugen, vellen een oordeel en gaan verder. Het intentieproces wordt zelden of nooit gemaakt. Nochtans is de reden achter de leugen minstens even belangrijk dan de leugen zelf.
We mogen mensen dan al duistere motieven toedichten, de realiteit is dat – behoudens de uitzondering – de meeste leugens die u en ik dagdagelijks vertellen gedicteerd worden door begrijpelijke en door ons allen gedeelde motieven. Ze zijn ingebed in onze sociale interacties en sociale conventies doorbreken, is iets waar we het allemaal bijzonder moeilijk mee hebben (een item voor een volgend artikel, waarbij we kijken hoe zelf Milgram het onmogelijk vond dit te doen)
Onderzoek naar waarom mensen liegen
Het zal u niet verbazen dat er naar dit topic heel wat onderzoek gedaan is. Weten waarom mensen liegen geeft ons immer een inkijk in hun denken. Het meest uitgebreide onderzoek van niveau, is dat van Dr Paul Ekman uit 2009.
We beloofden u al in een vorig artikel terug te komen op de meest voorkomende reden waarom mensen liegen, dus hier komen we alvast die afspraak na door u de top zes mee te geven.
1 Ontkomen aan consequenties
Alles wat we doen, elke actie die we nemen heeft consequenties. Die consequenties op zich zijn noch goed noch slecht. Ze zijn gewoon de uitkomst van onze handeling. Onze evolutie leerde ons al deze nuitkomsten op te delen in drie basis categorieën; goed (een uitkomst die ons verder helpt), slecht (een uitkomst dien ons tegenwerkt) en neutraal.
Deze categorieën verschuiven nogal eens doorheen de tijd. Zo stonden jagers ooit in hoog aanzien, maar wordt doden van dieren voor de sport vandaag buiten jagerskringen negatief bekeken. Een ridder die tegenstanders kon doden was ooit een held, nu zou hij een moordenaar zijn.
Maar laten we bij de les blijven. Stel u rijdt 80 per uur waar u maar zeventig mag rijden. U wordt tegengehouden door een politieagent die u de vraag stelt; “hoe hard denkt u dat u aan het rijden was?” De kans is (heel) groot dat u gaat liegen en zegt “zo ongeveer rond de zeventig, niet?”
Of denk even terug aan uw schooldagen. Welke excuses (leugens dus) heeft u gebruikt voor dat huiswerk dat niet af was, dat werkstuk dat te laat was, voor al die keren dat u niet op tijds thuis was en al die andere dingen die tieners doen maar eigenlijk niet mogen.
Ontkomen aan consequenties is een van de belangrijkste redenen waarom mensen liegen.
2 Verbergen van beloning of voordeel
Wanneer we – in ons denken – een onterecht voordeel behaalden, zullen we liegen om dit voor anderen te verbergen. We zijn blij met dit voordeel, maar willen het niet direct kenbaar maken omdat we anderen niet willen laten weten dat we het door ‘bedrog’ gekregen hebben.
Een bescheiden winst op de lotto of een ander gokspel (toeval) wordt vaak voorgesteld als een extraatje dat we verdienden door een extra job te doen (wel acceptabel). Een uurtje sneller wegkunnen van het werk (bijvoorbeeld als de laatste klant afbelde voor een verkoper) wordt voorgesteld als thuiswerk of extra administratie.
3 Anderen beschermen
Een andere frequente reden waarom mensen liegen, is om anderen te beschermen. We doen dit, zelfs wanneer we denken dat de ander in fout was, vanuit sociale overwegingen. Het maakt ons medeplichtig, maar verwerft ons een gunst in de toekomst. Dit is overigens geen bewuste gedachtegang, het valt onder het mechanisme van reciprociteit.
We zien iemand (een vriend, collega, familielid…) iets doen, of we nemen er kennis van. Vervolgens verklaren we andere zaken om hen in bescherming te nemen. Uw collega bijvoorbeeld is te laat op het werk toegekomen. Uw baas vraagt ernaar. De kans is groot dat u hem of haar zal indekken en ontkennen zal dat ze te laat zijn toegekomen (of dat u er geen weet van heeft).
4 Om onszelf te beschermen
Zelfs wanneer we niets fout gedaan hebben, zullen we – wanneer we een situatie als bedreigend ervaren – liegen om onszelf te beschermen. Een kind dat zich bedreigd voelt door een vreemde zal zeggen, “mijn papa komt eraan”, zelfs indien de man in geen velden of wegen te bespeuren is.
Een volwassen die zich slecht behandeld woelt door een winkelier zal verwijzen naar zijn advocaat, als heeft hij of zij nog nooit met een advocaat gesproken. Een tiener die zich in de kroeg bedreigd voelt door anderen, zal pochen over zijn vechtkunsten, alhoewel hij waarschijnlijk nooit een tatami van dichtbij gezien heeft.
4 om onze privacy te beschermen
Een andere reden waarom mensen liegen, is gegrond op de misvatting die we hebben dat wij anders denken en doen dan anderen. Dus liegen we erover. Zo zal een dochter zelden een eerlijk antwoord geven op de vraag “met wie was je zo lang aan het bellen?” indien ze aan de telefoon was met een vriendje waarvan ze denkt dat haar ouders hem afkeuren.
5 om niet in verlegenheid gebracht te worden
Niemand wordt graag in verlegenheid gebracht. Wat ons in verlegenheid brengt is vaak situatie afhankelijk. Indien u wat bleekjes opstaat en slecht geslapen heeft, zal u op de vraag of er iets is van uw gezinsleden eerlijk antwoorden dat u waarschijnlijk iets onder de leden heeft. Komt de vraag van een vriend, of een collega, dan zal u waarschijnlijk liegen dat u gewoon een lange nacht heeft gehad, of dat alles prima gaat.
Een andere reeks voorbeelden die voor velen heel herkenbaar zijn, zijn de gesprekken over onze financiële situatie, over de prestaties van onze kinderen, onze vakantie perikelen en u ken het lijstje ongetwijfeld zelf verder aanvullen.
6 om beleefd te zijn
En een zesde reden waarom mensen liegen, is uit eenvoudige beleefdheid. Van complimentjes over het voorkomen van anderen tot het uitvergroten van hun prestaties. Ook dit is een sociaal gestuurd leugenmechanisme.
De sociale dimensie
Zoals u al aanvoelt, de meeste leugens zijn geen grove leugens die ons direct en groot voordeel opleveren. Het zijn sociaal gestuurde mechanismes die ons helpen samenleven. We kunnen een lange discussie voeren over de pro’s en contra’s van deze mechanismen. Maar de realiteit leert ons dat het wel werkt.
De meeste leugens zijn niet tegen u gericht, maar dienen als schuilplek voor de leugenaar zelf. U hoeft het dus zelden persoonlijk te nemen. Begrijpen waarom mensen liegen laat ons tevens toe deze te accepteren en de intentie van anderen hierin te respecteren.
Pas wanneer leugens uit deze sociale sfeer treden, worden ze een gevaar en een bedreiging. Dan dienen ze niet langer onze sociale cohesie of veiligheid, maar zijn ze gericht op persoonlijk gewin. En persoonlijk gewin, is steeds een stap in de verkeerde richting wanneer we met anderen moeten samen werken.
