Er wordt heel wat afgeschreven over het herkennen van leugens. Leugens herkennen kan, maar niet altijd en zelden op de manier die de meeste mensen denken. Bij de vele reacties op het artikel over waarom mensen liegen, was dit de meest voorkomende vraag: “Hoe kan ik leugens herkennen”.
Leugens herkennen; de mythe
Maar het is een moeilijk onderwerp, omgeven door tal van mythes. Zo is er de hardnekkige mythe dat naar boven en links kijken een teken van liegen is. Of nervositeit dat een teken van liegen zou zijn. Of de klassieker van het vermijden van oogcontact. Maar daar klopt niets van. Er zijn tal van redenen waarom mensen nerveus kunnen zijn of oogcontact vermijden. Onderzoekers als Temma Ehrenfeld, Paul Ekman en vele andere hebben al deze onzin ontkracht.
Op zichzelf is het niet zo erg dat we een fout idee hebben van wat leugen en wat waarheid is. Maar wanneer we er beslissingen op gaan baseren, dan wordt het moeilijker. Wanneer u een beslissing neemt, als manager, onderhandelaar, verkoper, inkoper… Dan kan de vaardigheid ‘leugens herkennen’ een belangrijke meerwaarde zijn.
Indien we ons in die situatie baseren op een mythe, dan lopen we risico’s. TV shows allerhanden, van The Mentalist over Lie to me (welke show overigens door Ekman zelf geadviseerd werd) tot Criminal Minds geven ons het gevoel dat we snel de denkpatronen van andere kunnen herkennen en van daaruit extrapolaties kunnen maken.
Leugens herkennen, de realiteit
Maar de werkelijkheid is complexer dan dat. Om een leugen te herkennen is observatie van gedrag en kennis van hoe we denken en de invloed die dit op ons handelen heeft uiterst belangrijk. En dan nog zijn er enkele bedenkingen die we vooraf moeten maken.
Tal van boeken proberen u wijs te maken dat het een eenvoudige vaardigheid is. Maar lichaamstaal lezen is maar een klein onderdeel van het geheel. Er zijn nog andere factoren die meespelen. In een artikel kan ik u niet leren hoe dit werkt (de training lichaamstaal lezen kan u wel helpen). Maar ik kan u wel enkele zaken meegeven om eens over na te denken.
Wat is een leugen?
In een vorig artikel (waarom mensen liegen) kon u al lezen dat niet elke leugen de bedoeling heeft u te misleiden. 95% van de leugens die u hoort hebben weinig of geen gevolgen. Toch is er meer. Niet elke leugen is bewust. Vaak geloven mensen echt wat ze vertellen.
Bijvoorbeeld, iemand is vast overtuigd dat hij een grondige kennis van project management heeft en komt met die overtuiging solliciteren. Liegt hij dan? In zijn denken niet, dus er zal geen enkel teken zijn van een leugen? Iemand hoort van een collega die zij 100% vertrouwt dat X een verhouding heeft met Y en vertelt dat verder. Is dat een leugen?
Een leugen is steeds een bewuste misleiding. En wanneer u leugens wil herkennen, dan moeten we kijken naar die leugens die ons bewust proberen te misleiden. Leugens herkennen gaat dus uitsluitend over die leugens.
Wat werkt wel?
Niemand kan met 100% zekerheid een leugen herkennen. Dat is een absoluut gegeven. Maar u kan er met de nodige oefening wel beter in worden. Leugens – bewuste leugens – zijn immers steeds zaken die we vertellen binnen een specifieke context, met een specifiek doel voor ogen.
Wanneer we dit doet, gaat dit steeds in tegen ons gevoel van waarheid en dat heet een impact op onze emoties. Dat stuurt ons gedrag aan, dus de leugen zal ‘lekken’ in ons gedrag. Die lekken zijn vaak uiterst klein en moeilijk te detecteren, maar een geoefend oog kan ze vaak wel oppikken.
Observatie is dus een vaardigheid. Maar wat observeren we dan? Voornamelijk afwijkingen ten opzichten van het normale gedrag. Daar kan u signalen ontdekken die aangeven dat iemand mogelijk aan het liegen is. Die signalen kunnen verschillende vormen aannemen, afhankelijk van persoon tot persoon en situatie tot situatie.
De belangrijkste signalen om leugens te herkennen
Meestal is het een samenspel van signalen dat de kans op een leugen doet verhogen. Maar dit artikel is te kort om er diep op in te gaan. Wel kan ik u enkele zaken meegeven, waarmee u aan de slag kan. Maar vooraf deze bedenking; deze signalen geven geen zekerheid, ze tonen enkel de mogelijkheid aan dat iemand aan het liegen is. Indien u dat vermoeden heeft, zoek dan eerst bevestiging in objectieve gegevens vooraleer een conclusie te trekken.
Zichzelf geruststellen
Wanneer we liegen, zorgt dat voor onrust in ons denken. De leugen staat vaak diametraal tegenover wat we echt denken, voelen of weten. Om die onrust weg te nemen, probeert ons brein om onszelf gerust te stellen. Dat uit zich in bepaalde gedragingen. Zo kan iemand zichzelf gaan ‘strelen’.
Denk hierbij aan het even wrijven met de hand over de arm, het likken van de lippen, het even krabben aan de wang… Het zijn kleine gebaren, die u op andere momenten in het gesprek niet waarnemen. Ook de armen over elkaar en even over de onderarm wrijven, even de bovenbenen strelen…. Klein en verder niet aanwezig bij andere delen van het gesprek, dat is de sleutel.
Ook dit gebaar kan op iets anders wijzen. Jeuk, een onbewuste tick, het biedt u geen zekerheid, maar is wel een mogelijk signaal.
Taalgebruik
Taalgebruik kan u een tweede aanwijzing geven. Wanneer we liegen, worden onze zinnen beduidend korter of langer. In een vorig artikel over misleiding gaven we dit ook al aan. U kan vaak leugens herkennen doordat mensen breedsprakerig worden, andere woordenschat beginnen gebruiken, veel minder ‘ik’ en ‘mijn’ gebruiken.
Ook hier is het slechts een indicatie van een mogelijkheid dat er gelogen wordt. Er zijn ook andere redenen om het taalgebruik te veranderen. Onzekerheid bijvoorbeeld, of mensen die zich onder druk voelen staan door de mensen waarmee ze spreken…
Opbouw van verhaal
Wanneer men iets wil vertellen, begint men meestal met een kader te scheppen, dan komt het punt dat men wil maken en vervolgens de gevolgen ervan. Dat noemen we de narratieve balans. Deze stappen volgen niet steeds logisch op elkaar en worden meestal door elkaar verteld.
Wat wel van belang is, is de hoeveelheid van informatie die u over al deze zaken kan horen. Een normale balans wil zeggen 20% tot 25% inleiding, 40% tot 60% over de zaak zelf en een 25% tot 30% over de gevolgen ervan.
Indien u hier afwijkingen in merkt, dan heeft u nog een signaal voor een mogelijke leugen ontdekt. Maar bedenk ook hier dat er andere redenen voor kunnen zijn. Zo kunnen de gevolgen zwaar doorwegen voor de vertellen wordt er daarom meer over gesproken. Of de kern van het verhaal kan zo evident voorkomen, dat men niet veel tijd neemt om dit te vertellen. Wanneer mensen zich verongelijkt voelen, kan dat een reden zijn om meer over de aanleiding uit te vergroten…
Deflectie
Een vierde observatie die u kan maken is deflectie. Dit begrip geeft aan dat men vragen ontwijkt door bijvoorbeeld een tegenvraag te stellen, of door zinnen te gebruiken zoals bijvoorbeeld “dat is het punt niet, het gaat over…” of, “Akkoord, maar bekijk ook eens…”
Deflectie kan wijzen op een onzekere persoonlijkheid, maar ook op de onwil om dieper op de zaken in te gaan (en dat kan wijzen op een leugen). Op zichzelf zegt het ook niet vaal, maar samen met andere signalen kan het wijzen op een leugen.
Trek niet te snel conclusies
De verleiding is groot om te denken dat leugens herkennen eenvoudig is eens we enkele signalen hebben leren herkennen. Trap niet in die val. Controleer steeds alvorens een oordeel te vellen. Het is immers nog schadelijker een waarheid voor leugen te nemen dan u door een leugen te laten misleiden.
Leugens herkennen vergt veel oefenen en zelfs dan is er nooit absolute zekerheid. Alle boeken en eenvoudige systemen ten spijt. Ons brein is een bijzonder complex gegeven en ons gedrag laat zicht nooit in enkele eenvoudige regels vangen.
