Hoe goed kunnen we rationeel denken en hoe goed kunnen we intuïtief denken? We zeggen wel eens van onszelf, dat we geen hoofd voor cijfers hebben. Dat zeggen we telkens we een ‘rekenfoutje’ maken. En we maken er velen (al herkennen we ze vaak niet als dusdanig). Maar wees gerust.
Niemand van ons heeft een ‘hoofd voor cijfers’, en toch hebben we ook allemaal wel een hoofd voor cijfers. Ook u. Een paradox? Niet echt. Cijfers vergen rationeel denken, en wij drijven op intuïtief denken. Daar is niets mis mee, maar volg even het verhaal, zodat u begrijpt wat ik bedoel.
Enkele voorbeelden van rationeel denken en intuïtief denken
Stel u stapt een winkel binnen. U koopt er een blikje frisdrank en een beker. Samen moet u € 1,10 betalen. Het blikje frisdrank kost € 1,00 meer dan de beker. Hoeveel heeft de beker gekost?
Juist; € 0,10 de som van de twee is immers € 1,10. Dat was eenvoudig. Dat kan een kind van de lagere school. Daar hoeft u geen raketgeleerde voor te zijn. De berekening is dus eenvoudig en gebeurt zo goed als automatisch in uw hersenen. Er is geen bewuste inspanning voor nodig.
En dat is jammer. Indien u even rationeel had nagedacht, dan zou u begrijpen dat het antwoord fout is. Indien de beker immers € 0,10 kost, en het blikje 1,00 meer kost, dan kost het blikje € 1,10 en is de som dus € 1,20 in plaats van € 1,10. Het juiste antwoord is € 0,05 voor de beker.
Fout? Geen probleem!
Indien ook u het antwoord fout had, niet getreurd. Het overgrote merendeel van alle mensen heeft het fout. Diegenen die het wel direct zien, zijn niet intelligenter, ze gebruiken hun denken gewoon op een andere manier. Ze hebben door hun job of hobby een andere denkroutine opgebouwd die hen toelaat dit soort sommen anders te benaderen. Ze gebruiken automatisch hun rationeel denken in plaats van hun intuïtief denken voor dit soort sommen.
Nog een voorbeeld. Enkele dagen geleden had ik een discussie met een groep deelnemers aan een workshop over de kansen bij de lotto. Iemand (een boekhouder om exact te zijn), beweerde dat het invullen van de cijfers 1,2,3,4,5,6 veel minder kansen op succes had dat een meer gespreide invulling van cijfers. Dat, zo beweerde hij, wist het kleinste kind. Dat was logisch.
Hoeveel moeite ik ook deed om hem aan te tonen dat dit klinkklare nonsens was, en dat die combinatie net even veel kansen maakte (statistisch gezien) dan elke andere combinatie ging er niet in. Hij had tal van theorieën over cijferreeksen die een gemiddelde waarde hadden van ongeveer de helft van het mogelijke aantal en dies meer (ik zal u de details besparen).
Een misverstand
Pas toen ik hem vroeg of hij akkoord wad dat cijfers niet meer dan symbolen waren, begon hij het licht te zien. Vervang alle cijfers die u kan invullen door willekeurige symbolen. (dat maakt geen enkel verschil) en doe daar een trekking mee. En plots wordt het duidelijk dat de volgorde die wij aan cijfers geven volledig los staat van de toeval van een trekking.
Die volgorde bestaat enkel in ons denken en heeft niets met de statistische kansen te maken dat bepaalde reeksen getrokken worden. Een hardnekkig misverstand waar onze geest ons mee opzadelt.
Hoe komt dit? kunnen we niet rationeel denken?
Waarom hebben we het zo moeilijk om met cijfers en statistieken om te gaan? Ik kan u overigens moeiteloos nog een tiental voorbeelden aanhalen. De oorzaak van dit alles zit ons onze manier van denken. In de manier waarop onze hersenen werken dus. We hebben immers (minstens) twee manieren van denken. Psychologen noemen het systeem 1 en systeem 2 denken (ik noem het intuïtief denken en rationeel denken).
Intuïtief denken
Intuïtief denken gaat zeer snel. Het is een soort onbewust denken dat ons helpt overleven. Indien er een wagen met hoge snelheid op een smalle weg op u afgestormd komt, dan zal u dus niet beginnen berekenen hoeveel tijd u heeft om opzij te stappen en wat de gevolgen zijn van een botsing. U geest registreert gevaar en vervolgens doet hij u onmiddellijk opzij springen, ongeacht of u daardoor in de gracht zal belanden.
Die snelheid heeft ons als soort doen overleven in vaak zeer moeilijke omstandigheden. Dit denken kent immers geen angsten of remmingen. Het ziet en beslist vervolgens onmiddellijk. Het nadeel aan deze denkvorm is echter dat hij vele parameters buiten beschouwing laat en puur op basis van (echte of vermeende) patronen zal handelen.
Doorheen de millennia leefden we in een wereld vol gevaar en schaarste van voedsel. We bouwden om te kunnen overleven dus vele statische patronen op in ons denken. Zoals noodzaak voorschreef, was dit een aanpassing aan de schaarste van voeding, een energie efficiënte oplossing. En die energie efficiëntie zit nog steeds ingebakken in ons systeem. Wat ons dus eens hielp om te overleven, is nu, in deze steeds complexere wereld, een handicap geworden. Het doet ons snel beslissen, op basis van oude patronen die vaak hun relevantie verloren hebben. En zo maken we fouten.
Rationeel denken
Rationeel denken gaat traag en verbruikt veel energie. Rationeel denken wil zeggen dat we bewust zoveel mogelijk parameters mee nemen in onze overweging en proberen een correcte uitkomst te zoeken. En dat gaat niet zomaar. U kan het zelf ervaren.
Hoeveel is 3 plus 2? Vijf natuurlijk. Hier zit geen addertje onder het gras. Dat was bovendien en intuïtief antwoord voor u. U leerde dit patroon jaren geleden in de lagere school. Mijn dochter die in het eerste leerjaar zit heeft hier echter wel veel energie voor nodig. Voor haar is het nog geen intuïtief patroon geworden, maar vergt het rationele overweging.
Maar nu de volgende opdracht. Hoeveel is 726 min 159 plus 318 maal 3? U kan dit oplossen met hoofdrekenen, jawel, dat kan u. Maar de kans dat u deze oefening ook effectief afmaak is zeer gering. Het vergt rationeel (of bewust) denken. En dat kost energie. Onze op energie-efficiënte geëvolueerde hersenen deinzen er voor terug. Ze zien er de zin niet van in en verkiezen er geen energie aan te besteden. (het antwoord is overigens 2655)
Lui zijn
Mensen zeggen vaak over anderen (en zelden over zichzelf) dat ze lui zijn. Intellectueel lui of fysisch lui. Dat is een vies woord. Het impliceert dat men geen inspanningen wil leveren. In realiteit is die attitude terug te brengen tot die energie efficiëntie die ons zo vele millennia heeft doen overleven. Zo is wat ooit een van de meest succesvolle overlevingsstrategieën was, verworden tot een ‘slechte gewoonte’.
Maar de werkelijkheid is, dat we allemaal aan dit principe gehoorzamen (zie de bovenstaande voorbeelden). Onze hersenen zullen steeds kiezen voor meest energiezuinige oplossing. Dat is de reden dat we zo slecht om kunnen gaan met cijfers.
Wanneer we echter de moeite nemen om er echt over na te denken, dan lukt het allemaal prima. Maar we vertrouwen liever op intuïtieve patronen, en dan gaan we de mist in, zonder het zelf te beseffen. Meer nog, we zullen onze ‘mening’ te uit en te na blijven verdedigen. (daar is tevens een ander principe aan het werk, maar daarover meer in een volgende blog).
Om over na te denken
Indien u de indruk heeft opgedaan dat intuïtief denken slecht is, en rationeel denken alles zaligmakend, dan wil ik dat graag even recht zetten. De intuïtieve denkpatronen helpen ons om dingen te leren. Ze laten ons toe de vele dagelijkse routines die we hebben (zoals auto rijden, eten koken, het grootste deel van onze job uit te voeren en vele, vele andere dingen) succesvol te doen, snel te doen en efficiënt te doen.
Indien we alles aan rationele overweging zouden overlaten, zouden weinig gedaan krijgen op een dag en bijzonder veel zinloze energie verspillen. Het probleem waar we allemaal voor staan, is te beslissen wanneer we ons systeem 2 denken (het bewuste of rationeel denken) effectief moeten inschakelen en wanneer niet. Dat is een van de belangrijkste kritische succesfactoren. Succesvolle mensen weten beter dan wie dan ook wanneer welke denkpatronen ingeschakeld moeten worden.
Ook hiervan geeft ik u graag een voorbeeld. Hoeveel mensen kent u die via een universitaire studie een glanzende carrière uitbouwden? En hoeveel bleven in de middelmaat steken? En kijk dan eens naar al die ‘self made’ mensen die succes hebben? Die groep is een stuk groter.
Studeren is immers een training van systeem 1 (intuïtief denken). Het leert ons tal van vakgerichte intuïtieve denkpatronen aan. Het legt veelal de nadruk op dit type denken (papegaaien werk noemen we het wel eens) en geeft mensen het valse gevoel dat die kennis hun zal redden.
Het staat los van intelligentie en gaat puur over kennis. Kunde daarentegen (er is een groot verschil tussen iets kennen en iets kunnen) gaat veelal over de mogelijkheid om nieuwe zaken aan te pakken, zaken die rationeel denken vereisen. En daarvoor bestaan geen schoolse opleidingen.
Wil u zelf testen hoe goed u bent in schakelen naar rationeel denken? Doe dan hier de test
Hoe u het kan leren
Maar ook hier valt een mouw aan te passen. U kan immers uzelf trainen om echt ‘na te denken’. Enkele eenvoudige tips; zet uw klok 37 minuten voor- of achteruit (of een ander aantal minuten dat eindigt op een oneven cijfer). Telkens indien u de tijd moet weten, moet u wel u systeem twee denken inschakelen. Verander het aantal minuten dagelijks
Of een andere mogelijkheid. Verplaats dagelijks zaken die u regelmatig nodig heeft, peper en zout, koffie, uw pennenbak… Op die manier dwingt u zichzelf steeds bewust na te denken over waar u ze gezet heeft. Dat is niet alleen een goede oefening om systeem twee denken in te schakelen, het is tevens een goede manier om uw geheugen alert te houden.
Een scherpe geest
We hebben vaak bewondering voor mensen die door al de ‘bla bla’ heen zien en zo de zaken scherp kunnen analyseren. Wat hun hier sterk in maakt, is dan ook de gewoonte om vaak en op het juiste moment van intuïtief denken op rationeel denken over te schakelen. Mits enige training, kan u dat ook. Bovenstaande oefeningen helpen hierbij, ze zijn een eerste aanzet.
Eens u de weerstand van uw brein overwonnen heeft, wordt het steeds eenvoudiger en zal ook u, in elk gesprek, moeiteloos daar waar nodig de zaken rationeel kunnen analyseren en niet uitsluitend geboden zijn aan uw intuïtief gevoel van wat juist en fout is.
Wil u zelf testen hoe goed u bent in schakelen naar rationeel denken? Doe dan hier de test
