We lopen allemaal wel eens tegen bijgeloof aan en we zijn er allemaal vatbaar voor. Vandaag nog ontving ik – net als vele anderen – een berichtje van medium Amanda. Ik heb er geen idee van hoe ik ooit op haar maillijst gesukkeld ben (en kan me niet uitschrijven), maar dat even daargelaten. Een mooie aanleiding om eens te kijken hoe bijgeloof ontstaat en hoe mensen of organisaties als dit ‘medium’ hier er gretig misbruik van maken om ons enkele euro’s (of een hele boel euro’s) lichter te maken. Het beroep dat waarschijnlijk ouder is dan het oudste beroep ter wereld; spirituele oplichting. Of anders geformuleerd: misbruik maken van onze neiging tot bijgeloof. Daarom gaan we eens kijken wat dat nu exact is, dat bijgeloof.
Bijgeloof, wat is dat?
Bijgeloof is dus een onterecht gevoel van zekerheid dat ontstaat wanneer we causale verbanden gaan leggen tussen ongerelateerde of, op zijn best, correlatieve fenomenen als een vast patroon gaan zien. Dat klinkt misschien wat moeilijk, maar het is niet zo moeilijk om te begrijpen.
Om dit te begrijpen en de volle impact ervan te kennen, moeten we dan ook even in enkele eigenschappen van ons brein duiken. (het is overigens een vorm van intuïtief denken)Op die manier begrijpen we exact hoe het ontstaat en wat we eraan kunnen doen.
Bijgeloof is immers een gevaarlijk iets, wanneer het onze beslissingen gaat beïnvloeden. Het zorgt voor foute beslissingen gemaakt op basis van foute aannames. En het zal ervoor zorgen dat u tijd, geld, energie en geluk verliest aan charlatans als ‘Medium Amanda’.
Laten we daarom eens even een kijkje nemen in de drie eigenschappen van ons brein die ons aanzetten om dit Medium toe te laten ons leven een negatieve wending te geven.
Patroon denken
We zijn patroon denkers. Overal zien we dus patronen in. Dat is een evolutionaire erfenis. Patronen in wildsporen konden ons naar voedsel leiden, indien we ze herkenden. Terugkerende patronen in het weer hielpen ons zo om seizoenen te identificeren (en zo voedsel te vinden op). Herhaalde patronen in gedragingen herkennen hielpen ons dan ook om onze sociale samenhang te verbeteren.
Kijk eens even naar buiten naar de wolken. Geheid dat u er patronen in ziet. Daar een vlinder, ginder een beer, en kijk, een kasteel….
Patronen zien is iets wat ons help ons leven en onze communicatie te sturen. Het is de basis van conceptueel denken. Zo zien we een vast patroon in stoelen. Wanneer u iemand vraagt te gaan zitten en een stoel te nemen, hoeft de ander er niet meer bij na te denken. Een stoel is een duidelijk gedeeld patroon dat we allemaal herkennen. Nochtans zijn stoelen zeer verschillende zaken. Uw eetkamerstoel zal anders zijn dan die van mij, en toch herkennen we het patroon.
Voor we de boodschap van ons medium gaan analyseren en dieper in het begrip bijgeloof duiken, is het daarom belangrijk dit even te onthouden. We denken in patronen, onze waarneming is gebaseerd op patroonherkenning en dat is een belangrijk voordeel dat we hebben meegekregen van onze evolutie.
Causaliteit
Het begrip causaliteit slaat op het zien van oorzakelijke verbanden tussen fenomenen. Ons brein heeft een absolute voorkeur door lineair causale verbanden. Met andere woorden, zaken die duidelijk één oorzaak verbinden aan één gevolg. Ik doe A en er volgt B!
Studenten Logica weten maar al te goed dat dit de grootste logische val is waar we in kunnen trappen. En ook u – en zelfs on medium – kan dit zeer snel herkennen, wanneer u even de moeite doet. U ziet elke ochtend de zon opkomen en u ziet ze elke avond achter de horizon verdwijnen. Conclusie? De zon draait rond de aarde.
Of een ander voorbeeld. U ziet een boogschutter de pijl aanleggen en schieten, even later raakt hij het doel. Natuurlijk is er een correlatie tussen het schieten en het doel raken. Maar er spelen meer factoren mee. We noemen ze vaak ‘geluk’. Maar we kunnen ze ook definiëren als spierspanning, wind, zwaartekracht, de kwaliteit van de boog, de kwaliteit van de pijl…
Er bestaan weinig of geen lineair causale verbanden in onze wereld. Een gevolg (het resultaat dat we zien) is een tijdelijke toestand (de pijl blijft niet eeuwig in de roos zitten) die het gevolg is van een complexe samenstelling van ‘oorzaken’.
Dit is belangrijk om bijgeloof te begrijpen. We zien slechts oorzaak en gevolg, maar we staan zelden stil bij de complexe samenloop van zaken die de oorzaak voor ons duidelijk maakt. Dit is een eigenschap van ons denken die niet alleen in de broodwinning van ons Medium voorziet. Ze is ook de stuwende kracht van net succes van talloze succesgoeroes en andere (soms zelfs goedbedoelende) mensen die oplossingen voor al onze problemen hebben.
Negatieve focus
Vooraleer echt in bijgeloof te duiken is er een derde kwaliteit van ons denken die u moet kennen om de cirkel rond te maken. We hechten vier tot vijfmaal meer belang aan negatieve zaken dan aan positieve zaken. (Een ontdekking van Kahneman en Tversky onder de naam ‘loss aversion’ die hen als enige psychologen ooit de nobelprijs opleverde, die van Economie wel te verstaan).
In een van de volgende artikelen zal ik hier dieper op ingaan. Maar voor nu is het belangrijk te begrijpen dan negatieve zaken meer impact op ons hebben dan positieve zaken. Mogelijk vindt u dit vreemd, maar denk er even over na. Toen onze voorouders vrolijk rondhuppelden in een ongerepte wereld, was dit een belangrijk voordeel.
Mensen die te onbezonnen de zonnige kant van het leven zagen, werden al snel prooi van roofdieren en ongevallen. Mensen daarentegen die achter elke boom een beer zagen, die in elk hol een leeuw vermoedden, die elke rots van de berg die ze aan het beklimmen waren een afbrokkelende voetsteun zagen, die mensen hadden meer kans op overleven. En overleven wil zeggen uw genen doorgeven.
We zijn dus de nakomelingen van de angsthazen. De onversaagde medemensen liepen meer kans op sterven. Over tienduizenden jaren gerekend, is dat een belangrijk evolutionair voordeel. Daar zit de oorzaak van onze negatieve insteek. Onze gewoonte om negatieve zaken en mogelijk negatieve gevolgen vier tot vijfmaal meer te laten doorwegen dan mogelijke positieve gevolgen.
Medium, bijgeloof en andere denkfouten
Met deze drie zaken in gedachten, wil ik u een verhaal vertellen dat ik al vele malen als voorbeeld gebruikt het om dit te illustreren. Een vriend van mij is een voetbalfanaat. Hij speelt al zijn gans leven lang voor dezelfde club.
Op een bepaald moment, weet hij te scoren in de laatste minuut van een wedstrijd. Op zichzelf niets speciaals, maar het winnen van die wedstrijd in een toernooi was belangrijk, zo bereikten ze de finale. Na een douche en de constatatie dat hij vers ondergoed vergeten was, trok hij de oude gescheurde vod die hij aanhad terug aan en was klaar om de finale te spelen.
Wat een finale werd het! 2-2, en dan verlengingen waar hij als spits in de laatste vijf minuten de beslissende goal maakte.
Enkele weken later, tijdens een competitiewedstrijd, liep hij weer met dat oude gescheurde vod rond zijn kont te voetballen en… U raadt het al. Hij scoorde in de laatste tien minuten de beslissende goal.
Wat denkt u nu dat er met dat onding gebeurde? De vuilbak in en vergeten maar? Neen hoor? Het oude onding van een onderbroek werd gekoesterd als een heilig relikwie. Voor elke belangrijke match wordt het oude vod boven gehaald.
Zwarte katten en ander onheil
Zo ontstaat bijgeloof. We zien A en vervolgens B, we zien dat nog eens. In dit geval oude onderbroek winnende goal. Plots zien we een patroon. A leidt tot B. We zien het lineaire causale verband. Onderbroek winnende goal. En we krijgen angst dat indien we A niet herhalen (de oude gescheurde onderbroek aantrekken) B nooit meer zal volgen (in dit geval winnen).
Net zo gebeurt het met zwarte katten, onder ladders doorlopen of mes en vork gekruist op tafel leggen. We zien een zwarte kat en er gebeurt wat. U ziet dit nogmaals en hup, we hebben een patroon, een causaal verband en angst voor gevolgen. Iemand loopt onder een ladder door en er gebeurt iets…. U begrijpt het systeem inmiddels.
De boodschap van het Medium
Ik wil u de boodschap even letterlijk meegeven;
Ik wil je waarschuwen. Onze aarde staat onder invloed van een spirituele storm die veroorzaakt wordt door een kosmische kentering. Het gevolg is duidelijk merkbaar: dingen gaan vaker mis en apparaten gaan sneller stuk. Jij ondervindt hier ook hinder van. Je wordt er zelfs door benadeeld. Zorg dat je jezelf verlost van dit onheil!
Onlangs ging er nog een mooie kans aan jouw neus voorbij. Ook ben je op deze manier al enkele malen een groot geldbedrag misgelopen. Dit moet je zien te stoppen, want het zal ervoor zorgen dat je anders nooit echt gelukkig kunt zijn.
Verban het ongeluk uit je leven. Bescherm jezelf tegen de negatieve invloed van deze spirituele storm. Je hebt slechts 3 dagen de tijd, want dat zal de storm in alle hevigheid toenemen. Je zal dan te laat zijn, met alle gevolgen van dien…
Aanvaard mijn hulp. Ik leer je wat je moet doen om dit onheil uit he leven te bannen.
Wacht niet te lang, want de negatieve gevolgen zullen groter zijn dan je denkt.
Liefs,
Medium Amanda
Deze boodschap is slim opgesteld, omdat ze u een pak negatieve gevolgen (onze hersenen smullen ervan) biedt. U vindt hier twee causale verbanden samen met de uitgeschreven denkpatronen. Eentje tussen het wel of niet nemen van actie en de positieve of negatieve gevolgen en eentje tussen geld en geluk (wat overigens geen synoniemen zijn).
Er wordt ook nog een vierde element gebruikt, waar ik hier niet verder op in ga; schuldgevoel. (Daar komen we in een latere bijdrage wel op terug). Dat is om u aan te zetten tot actie. Dat is de trigger die dit medium gebruikt om uw bijgeloof te ‘melken’.
In wezen is er dus niets vreemd aan deze boodschap (alleen het onderwerp doet een belletje rinkelen). Zowat alle marketeers kennen deze aanpak zeer goed. Ze gebruiken hem dagelijks en ongemerkt trapt u (en ik) erin. Stel dat ik een beleggingsadviseur was en dezelfde boodschap zou gebruiken. U zou minder snel de wenkbrauwen fronsen wanneer u dit in uw mailbox zou krijgen;
De boodschap van de adviseur
Ik wil u waarschuwen. De beurs staat onder invloed van een negatieve groeiverwachting die veroorzaakt wordt door een economische kentering. Het gevolg is duidelijk merkbaar: koersen dalen en het rendement gaat verloren. U ondervindt hier ook hinder van. U wordt er zelfs door benadeeld. Zorg dat u uzelf wapent tegen dit onheil!
Onlangs ging er nog een mooie kans aan uw neus voorbij. Ook bent u op deze manier al enkele malen een groot geldbedrag misgelopen. Dit moet u zien te stoppen, want het zal ervoor zorgen dat u anders nooit uw financiële doelen zal realiseren.
Doe iets aan het dalende rendement van uw portefeuille. Bescherm uzelf tegen de negatieve invloed van deze daling op de beurs. U heeft slechts 3 dagen de tijd, want dat zal de daling zich zover doorgezet hebben dat verkopen geld zal kosten. U zal dan te laat zijn, met alle gevolgen van dien…
Aanvaard mijn hulp. Ik leer u wat u moet doen om dit risico uit uw leven te bannen.
Wacht niet te lang, want de negatieve gevolgen zullen groter zijn dan u denkt.
Respectvol,
Je beleggingdsadviseur
Ziet u het?
Herkent u het? Ziet u hoe, naast enkele andere marketing trucs -zoals het persoonlijk aanspreken – er misbruik wordt gemaakt van de eigenschappen van uw brein? Merkt u hoe de stappen zicht ontvouwen en voelt u de angst opkomen? Denkt u ‘baat het niet, dan schaadt het niet?’. Wel, dan heeft u een nieuw bijgeloof ontwikkeld, met dank aan ons medium. En – laten we het einddoel vooral niet vergeten – zal u eindigen met de situatie dat u onze dame met plezier vele euro’s te overhandigen in het volste geloof dat u van een nakend onheil bespaard bent! Dus wapen u tegen tegen dit soort geldklopperij!
